Krótka historia perfum

Twórcy perfum zostali uwiecznieni przy pracy już cztery tysiące lat temu na malowidłach ściennych w egipskich grobowcach. Już wtedy był to dobrze prosperujący przemysł. Nazwa „perfumy” pochodzi od łacińskiego per fumum, co znaczy ‚przez dym’, gdyż źródłem dla tego określenia był zwyczaj wysyłania modlitw do nieba przez spalanie słodko pachnących substancji, takich jak kadzidło i mirra. W Prawach Mojżeszowych zawarty jest przepis na kadzidło z mirry i drewna cedrowego. Kadzidło palono w miejscach oddawania czci bogom już przed trzema tysiącami lat.

Perfumy na Boże Narodzenie

Weszli do domu i zobaczyli Dziecię z Matką Jego, Maryją; upadli na twarz i oddali Mu pokłon. I otworzywszy swe skarby, ofiarowali Mu dary: złoto, kadzidło i mirrę.
[Ewangelia wg św. Mateusza, rozdz. 2, wiersz 11]

Perfumy są tradycyjnym prezentem gwiazdkowym – każdego roku sprzedaż perfum osiąga szczyt w grudniu. Kadzidło i mirra są nadal używane przez twórców perfum: Timeless firmy Avon i Prelude firmy Balenciaga zawierają kadzidło; Le Jardin firmy Max Factor i Fidji firmy Guy Laroche zawierają mirrę. Kadzidło i mirra są żywicami, które wypływają z nacięć robionych na korze niektórych drzew rosnących na Bliskim Wschodzie. Nie są one czystymi związkami chemicznymi, lecz stanowią mieszaniny wielu substancji. Rośliny tworzą te i im podobne substancje, takie jak kalafonia i galbanum, aby chronić uszkodzone miejsca przed bakteriami i grzybicą, które doprowadziłyby do gnicia całej rośliny. To po części tłumaczy, dlaczego mirra i kadzidło są tak dobrymi konserwantami dla perfum, a także dlaczego mirrę stosowano podczas balsamowania i mumifikacji zwłok.

W przemyśle perfumeryjnym nazwę „kadzidło” często zastępuje się nazwą „olibanum”. Pochodzi ono z drzew kadzidłowca, rosnących głównie w Somalii i Arabii Saudyjskiej. Nacinanie pnia drzewa powoduje wydzielanie się białej substancji, która twardnieje pod wpływem powietrza i tworzy krople długości około 2,5 cm. Krople te są zbierane po 14 dniach. Otrzymywany w ten sposób olejek ma balsamiczny, korzenny zapach ze słabą nutą cytrynową.

Nazwa „mirra” pochodzi od arabskiego słowa murr, które znaczy „gorzki”. Jest to czerwono-brązowa, naturalna żywica pochodząca z ciernistych drzew. Nadal zbiera się ją w Somalii, niektóre krople mirry mogą ważyć nawet 250 gramów. Mirra ma przyjemny, aromatyczny zapach i była w starożytności używana w kadzidłach, perfumach, kosmetykach i lekach. Również i dzisiaj jest używana jako dodatek do niektórych past do zębów, płynów do płukania ust i toników, a także do produkcji perfum.

Od upadku Cesarstwa Rzymskiego, czyli od 410 roku, aż do okresu renesansu, który rozpoczął się tysiąc lat później, sztuka chemii znana była tylko Arabom i Persom, oni byli więc zarazem jedynymi twórcami perfum. Mahomet, prorok i twórca islamu, uznawał wartość perfum, o czym świadczy jego powiedzenie: „Trzy rzeczy na ziemi mają dla mnie znaczenie – kobiety, perfumy i modlitwa7. To on również wypowiedział trafny aforyzm: „Perfumy są pokarmem dla moich myśli”. Prawdę tę zaczynamy doceniać dopiero teraz.

Przemysł perfumeryjny, taki jakim go dzisiaj znamy, powstał w średniowieczu, a jego centrum znajdowało się w Grasse, w Prowansji. Zadecydował o tym klimat i gleby południowej Francji, idealne dla uprawy takich roślin, jak róże, jaśmin, lawenda, tuberoza i fiołki, z których otrzymywano pachnące esencje. Tradycyjna metoda otrzymywania aromatycznych olejków polegała na umieszczeniu kwiatów pomiędzy warstwami zwierzęcego tłuszczu, który absorbował olejek – proces ten nazwano enfleurage. Ten pachnący tłuszcz nosił nazwę concrete i czasami używano go jako kremu do włosów, albo też za pomocą alkoholu otrzymywano z niego aromatyczny olejek o nazwie absolute.

Metodę tę zastąpiła destylacja z parą wodną. Polegała ona na przepuszczaniu przez materiał roślinny przegrzanej pary, która unosiła z rośliny olejki aromatyczne. Po kondensacji pary warstwę olejową można łatwo oddzielić. Kolejnym wynalazkiem, który po raz pierwszy wykorzystano 200 lat temu, była ekstrakcja rozpuszczalnikowa. Firmy perfumeryjne w Grasse wyspecjalizowały się właśnie w tej metodzie. Polega ona na wymieszaniu surowców roślinnych z lotnym rozpuszczalnikiem, którym w XIX wieku był najczęściej benzen. Używania benzenu zaprzestano ze względów bezpieczeństwa i obecnie jako rozpuszczalnika używa się alkanów, nawet butanu, który w normalnych warunkach jest gazem, ale może być wykorzystywany jako rozpuszczalnik pod odpowiednim ciśnieniem. Po przefiltrowaniu ekstraktu odparowuje się rozpuszczalnik, aby otrzymać czysty olejek aromatyczny. Z innych rozpuszczalników stosuje się metanol, który jest prostym alkoholem, oraz bezpieczniejszy niż benzen toluen. Od niedawna jako rozpuszczalnika używa się również ciekłego dwutlenku węgla.

Poniższa tabelka ukazuje, skąd pochodzą niektóre z najczęściej stosowanych substancji zapachowych. Jedną z najpopularniejszych jest jaśminowy absolute, roztaczający mocny, prawie narkotyczny zapach, doskonały dla tworzenia drugich faz zapachowych perfum. Gorzkie drzewo pomarańczowe jest szczególnie bogatym źródłem olejków eterycznych, dostarczając olejku pomarańczowego ze skórek owocowych, neroli z kwiatów, petit gmin z liści i gałązek. Niektóre z olejków, znajdujących się w tabelce, mogą się wydać nie na miejscu jako składniki perfum, ale na przykład pieprz posiada orientalny, korzenny zapach, który czasami dodaje się do męskich perfum.

Oryginalne źródła olejków aromatycznych otrzymywanych z roślin

Materiał roślinny – Olejek aromatyczny

Kwiat różany, jaśminowy, tuberozowy

Łodyga i liście miętowy, pelargoniowy

Trawy estragonowy, tymiankowy, szałwiowy

Korzenie kosaćca florenckiego, dzięgielowy

Mchy mchu dębowego

Drewno drzewa sandałowego, palisandrowy, cedrowy

Igły świerkowy, szkockiej sosny, cyprysowy

Żywice olibanowowy, galbanowowy, mirry

Pestki pieprzowy, kardamonowy

Owoce anyżowy, gałki muszkatałowej, kolendrowy

Skórki owocowe pomarańczowy, cytrynowy, bergamoty